Boekrecensie: Facebook
Het meest gelezen boek van dit moment, en van vele momenten voor en na dit moment, is zonder twijfel Facebook. Vele miljoenen slaan het dagelijks open, lezen een stukje en praten vervolgens over wat ze zojuist gelezen hebben. Het is Facebook voor en Facebook na. Zo’n boek verdient dus ook een eerlijke recensie van een oplettende lezer.
Lezen zonder Facebook
Zelf ben ik lang een oplettende lezer geweest. Ik had al Facebook toen de rest van Nederland nog op Hyves zat, want ik woonde toen in België en daar kwam het iets eerder op. Ik las Facebook en schreef erop en toen die functie er later bij kwam, likete ik ook van alles en kreeg ik zelf af en toe duimpjes onder mijn naam. Zo had ik een leven op Facebook. Tot oktober vorig jaar. Toen heb ik, impulsief haast, mijn account gewist.
Dat betekent dat ik nu van twee dingen weet heb: van ’n leven mét Facebook, en van ’n leven zonder. Leven zonder Facebook bleek best goed mogelijk te zijn. Ironisch genoeg had ik ineens méér contact met mijn vrienden (en tegelijk minder met adverteerders, vage kennissen en meisjes die ik ooit ‘ns in ’n café moet hebben gezien en daarna nooit meer). Er werd meer gemaild, meer afgesproken en meer gepraat. Facebook bleek eigenlijk nergens voor nodig.
Eén les trok ik wel: zonder Facebook ben je ’n heel stuk minder jarig. De tijd van verjaarskalenders op de plee is voorbij. Mensen hebben geen idee meer. Dat doet vermoeden dat dit meestgelezen boek wel meer invloeden heeft op ons dagelijks leven en onze vriendschappen. Zo werd mijn resolute besluit van oktober geleden ineens een onderzoek.
Een week terug op Facebook
Voor mijn recensie besloot ik deze week terug te keren op Facebook. Ik wilde het leuk houden: ik voegde alleen mijn vaste vrienden toe, ging er geen kranten volgen, ik klikte niet op advertenties. Ik wilde zien hoe lang het me zou lukken om het leven met Facebook net zo leuk te maken als het leven zonder. Nu, vijf dagen later, geef ik dat op. Deze recensie is er vroeger dan zou moeten, maar ze moet. Mijn oordeel laat zich nu ook wel raden: ik vind Facebook waardeloos.
Facebook in het kort
Nu, waar gaat dat boek over, het boek dat ik recenseer? Het gaat over personages die niet door één goedbedoelende schrijver zijn bedacht, maar door honderden mensen zelf, waarvan sommigen geloof ik denken dat hun Facebookpersonage dichtbij hun eigen persoonlijkheid ligt, en in ieder geval van de overige personages menen dat zij echte mensen zijn. Heel wonderlijk is dat.
Facebook gaat verder vooral over meningen, belevenissen, foto’s en de likes die je daarvoor kunt krijgen. Hoewel je voor likes niet betaald wordt lijken de personages van Facebook die likes wel te begeren. Daarom „delen” ze meningen, belevenissen en foto’s waarvan ze verwachten dat die likes opleveren. Het is preken voor eigen parochie natuurlijk, voor een zelfverkozen publiek, en toch is de strijd om likes spannend genoeg, ze steken er werkelijk dagdelen in, de Facebookers.
Conflictvrij de dieperik in
Om geliket te worden moet je natuurlijk wel met ’n bepaald soort posts komen. Ze moeten origineel zijn, maar tegelijk moeten ze wel in het straatje van je Facebookvrienden passen. Dat levert een eigenaardige stijl van communiceren op. Facebookposts zijn conflictvrij, ze zijn niet kwetsend voor hen die ze moeten gaan liken, maar toch zijn ze lang niet altijd aardig. Waar het op uitdraait is groepsgevoel, en dat bereik je het best door posts van het type „De anderen hebben het gedaan”.
Als er een dwingende thematiek in de vele Facebookposts te vinden is, dan is het wel dat het kwaad de ander is, en dat het met de Facebookers zelf altijd goed gaat. Iedereen stelt zichzelf als succesvol, charmant en aardig voor. De hel, dat zijn de anderen. De groep, dat zijn je Facebookvrienden. Men vertelt over narigheid die je overkomen kan in de buitenwereld, men schrijft dat er mensen domme meningen hebben, stropoppen worden hoog en laag geworpen, steeds is het de groep tegen de rest. Of: het is Facebook tegen de werkelijkheid.
Facebook als fictie
Natuurlijk is het meestgelezen boek van de wereld geen roman, maar fictie is het wel. De werkelijkheid wordt verwrongen om te passen in deze eenvoudige wereld van meningen, likejes en advertenties. Toch is, en dat is ironisch, juist die fictie niet conflictvrij: de fictie gaat een strijd met de werkelijkheid aan. Mensen doen aangifte over Facebookposts. Facebookers kwetsen de buitenwereld als het moet. Moet, van wie?
Het podium dat Facebook mensen biedt wordt gebruikt om er eendimensionale personages op te plaatsen, personages die altijd gelijk krijgen van hun eigen Facebookvrienden, personages met wie het altijd goed gaat, tenzij ze slachtoffer van de buitenwereld zijn, personages die altijd slim zijn terwijl de werkelijkheid dom is. Het zijn, zo bezien, eigenlijk stuk voor stuk personages met een nare persoonlijkheidsstoornis, zwevend tussen narcisme en borderline, met agressieve uitspattingen die lang niet altijd de krant halen.
Eindoordeel
Ik had al verklapt dat mijn eindoordeel niet positief zou zijn. Voor mezelf is de consequentie van mijn oordeel simpel: na een week ga ik alweer van Facebook weg. Doei.
Maar toch blijft er iets van onrust achter, onrust die ik eerder niet had. Mijn vorige vertrek was nog volledig uit mezelf beredeneerd: ik vind er niks meer aan, het kost me tijd, ik heb zonder Facebook net zo goed een leven. Mijn tweede vertrek is anders. Ook in mijn hoofd is het nu mij tegen zij. Facebook is een cultuur geworden, een commune, een samenleving desnoods, en die cultuur ligt me niet meer, die personages staan me niet aan, die discussies vind ik op ’t randje van gevaarlijk.
Maar, als dit boek het meestgelezen boek van de wereld blijft, ook in de momenten na dit moment, zal dat boek dan de wereld niet beïnvloeden? Nemen deze personages ons straks daadwerkelijk over? Of legt u, lezer, het nog tijdig weg…?