Harderwijk werd verzwolgen

Harderwijk is ’n lief oud stadje waar je in de praktijk alleen komt als je er toevallig wezen moet, of als je graag dolfijnen lijden ziet, wat ik niet hoop. De trein maakt er een bocht voor en rijdt er dan toch aan voorbij, zo voelt het. Harderwijk ligt ’n beetje halverwege van alles, ook al zeggen ze er zelf graag dat ze in het midden van Nederland liggen. Maar goed, Harderwijk, ik moest er toevallig ‘ns zijn, wat jaren geleden, en toen ’n paar keer nog ’n keer en inmiddels vind ik Harderwijk wel sympathiek.

De charme van Harderwijk is simpel: het is een oud stadje, met pleintjes en geveltjes en klinkers op de straat. Er staat ’n kerk waar van alles mee is misgegaan in de eeuwen voor ons, er staat een universiteit die geen universiteit meer is, er ligt een zee die geen zee meer is en er zijn wat gemiddelde horeca met gemiddelde bieren en gemiddeld personeel – zo zijn veel stadjes in Nederland en dat is prima zo. Harderwijk had ook Culemborg kunnen zijn, of Dokkum, of Sittard, of Medemblik… Nogmaals: ik vind dat allemaal wel sympathiek. Maar mysterieus? Dat had ik Harderwijk nooit gevonden.

Harderwijk oogt half

Tóch is er iets bijzonders aan Harderwijk. Er staat een flink stuk stadsmuur overeind, dat is wel opmerkelijk. Die stadsmuur staat aan de waterkant, aan wat vroeger de Zuiderzee was en nu ’n meer is waar verder niemand echt de naam van weet. De stadsmuur heeft als dijk dienst gedaan, dat weten we wel, en we weten dat de poort aan de waterkant, de Vischpoort, in de tweede helft van de 14e eeuw gereed kwam. Tot zover lijkt er weinig aan de hand – tot je de plattegrond van het oude Harderwijk eindelijk onder ogen krijgt.

Aan de kaart die mijn stadsgenoot Blaeu ooit van Harderwijk maakte zie je het in één oogopslag: Harderwijk oogt half. De stadsmuur aan de waterkant lijkt wel het versteende mes te zijn dat ooit de taart doormidden sneed. De straten lopen op de muur stuk, de lijnen kloppen niet. Harderwijk lijkt wel in het water te verdwijnen, wat ook wel gebeurd zou zijn als die muur daar niet had gestaan. Ís het ooit gebeurd?

Met wat vlugge Paint-skills heb je dat stratenplan zo voltooid, al is er wel ruimte voor interpretatie. Harderwijk moet ooit een veel grotere stad zijn geweest, tot een deel in zee verdween en de overlevenden zich terugtrokken achter de hoge muur die er nu nog altijd staat. Nietwaar?

Harderwijks historie ontvlamde

Er is, en dat verbaasde me nog wel het meest, over een Harderwijkse watersnood niks te vinden. Je zou denken, als die muur er halverwege de 14e eeuw is neergepoot, dan is er in de jaren ervoor wel een vloed geweest en daar zijn die straten en huizen die ik in Paint fantaseerde dan door verzwolgen. Maar in de geschiedenisjes van Harderwijk, her en der op ’t net samengevat, lees ik daar niks van. Was het de Tweede Sint-Marcellusvloed, die in 1326 ook het nabije Elburg verzwolg? Het zou wel kunnen, maar ik lees er maar niks over, het blijft een mysterie. De waarheid lijkt in rook te zijn opgegaan.

Dat laatste is waar, dat weten we. Toen Harderwijk eindelijk was opgedroogd ontstak er een stadsbrand en die stadsbrand verzwolg alle archieven. De hele vroege geschiedenis van Harderwijk is in vlammen opgegaan. Misschien stond er wel van alles geschreven over het water van Sint-Marcellus, over de oude straten en over de mensen die er woonden, maar nu hebben we daar dus niets meer van. Gissen kan ik, meer niet. Harderwijk blijft halverwege z’n eigen geschiedenis steken tussen water en vuur.