Het grote boek over de Grote Kerk

De Grote Kerk, dat is natuurlijk in iedere stad een andere en altijd zullen stedelingen hún Grote Kerk wel de bijzonderste vinden… Het grote boek over de Grote Kerk dat ik nu in handen houd, gaat over de Grote Kerk van Alkmaar. En inderdaad, bladerend door dit machtige boek kan ik moeilijk tot een andere conclusie komen dat ónze Grote Kerk toch wel de bijzonderste is. Of toch op z’n minst één van de gaafste, stoerste en boeiendste kerken van onze streken.

Nauwgezet bouwverslag

Op dinsdag 16 oktober werd De Grote Kerk van Alkmaar – 500 jaar bouwen en behouden officieel gepresenteerd. Als lid van de plaatselijke historische vereniging kon ik een gratis exemplaar ophalen en dat heb ik natuurlijk niet nagelaten. Dit gebouw interesseert me, niet alleen omdat het zo aanwezig is in onze stad, maar juist ook door z’n bouwgeschiedenis. Dat er een Mechelse bouwmeester bij betrokken was vind ik een aardig gegeven, omdat mijn eega ook Mechelse is en mijn zoon dus voor de helft Mechelaar. Maar er is nog veel meer aardig aan de bouwgeschiedenis.

Niet eerder had ik een boek in handen dat zo nauwgezet en tegelijk zo breed, met allerlei verbanden en zijpaden, de bouw van een monument in beeld brengt. Van alle bouwfases zijn prachtige visualisaties gemaakt. Steeds worden vergelijkingen gemaakt met andere gebouwen in de buurt, of met ander werk van de betrokken bouwmeesters. Dit boek leest daardoor ook als een grote reis door de vaderlandse kerkarchitectuur, met Alkmaar als begin- en eindpunt.

De mysterieuze toren van Alkmaar

Een intrigerend verhaal blijft wel dat van de Alkmaarse kerktoren. Die is er namelijk niet: hoe groots de architectuur van onze Grote Kerk verder ook wezen mag, de klokken hangen in een bescheiden vieringtorentje. Waar de échte toren had moeten verrijzen kun je nu uit de bus stappen. In de grond zijn hier funderingen gevonden en die zijn niet mis. Hier was blijkbaar iets groots gepland, groter nog dan de toren die staat ingetekend op een schilderij dat de voltooide kerk verbeeldt.

In het grote boek worden, op verschillende plaatsen in het verhaal, parallellen gezocht met torens die wél gebouwd werden. Zo lijkt de toren op het genoemde schilderij op een toren in Anderlecht. Dat prikkelt de verbeelding: hoe zou onze Grote Kerk er met die Anderlechtse toren uit kunnen zien? Of met die van Breda? De vorm van de fundering, met overhoekse steunberen (dus diagonaal op het vierkante grondplan), wijst wel in de richting van Breda, of naar Zaltbommel en Rhenen, maar die torens zijn wel minder breed.

De toren van Rijkevorsel. Beeld: Joppenam

Een kandidaat die in het boek nog niet wordt geopperd, maar die ik bij dezen graag aan het lijstje toevoeg, is de toren van de Sint-Willibrorduskerk te Rijkevorsel. Deze Belgische kerk kwam zwaar gehavend uit de oorlog, maar de toren is er nog wel. Ook hier overhoekse steunberen, ook hier die Mechelse bouwmeester. Wat ik kan terugvinden over de maten herinnert al meer aan Alkmaar. Ook het materiaalgebruik (baksteen) is interessant. Zou zó onze toren kunnen zijn geweest, als ‘ie was gebouwd? Mogelijk. De spits zal vast anders zijn uitgevoerd, de sobere spits die nu over Rijkevorsel waakt is naoorlogs. Het is in ieder geval iets om eens nader uit te zoeken.

Een monumentaal boek

Dat dit boek tot zulke gedachtegangen voert, maakt het al een verrijking. Maar ook op andere vlakken is het een monument van een boek. Het is geweldig dik, geweldig rijk geïllustreerd, geweldig grondig uitgewerkt en schitterend verzorgd. Als dit boek maar de helft zo dik geweest, dan nóg had ik het uitmuntend gevonden. Ons boek over onze kerk is echt héél bijzonder. Ook voor wie een andere Grote Kerk de bijzonderste vindt…

De Grote Kerk van Alkmaar
500 jaar bouwen en behouden
Peter Bitter, Karel Emmens, Jan van der Hoeve, Carolien Roozendaal
Eindredactie: Carly Misset
Uitgeverij Matrijs, Utrecht
Oktober 2018
ISBN 978 90 5345 525 8