Volgens m’n zoontje ga ik altijd met de boot naar m’n werk. Dat is niet helemaal waar, maar voor iemand van twee en een half jaar oud heeft hij dat toch niet zo slecht gezien. Eigenlijk werk ik thuis – ik schrijf, dat is mijn werk. Vaak komt het er wel op neer dat ik voor werk naar Texel moet en uiteraard ga ik dan met de boot. Deze maand was het anders, ik zat wel op een boot, maar dat was de boot naar Ameland. Maar zeker, een boot – dus m’n zoontje had niet minder gelijk.
In herberg De Zwaan te Hollum zat ik en at ik zaterdagavond tussen mensen van alle Waddeneilanden aan dezelfde tafel. Amelanders waren er thuis, Schiermonnikogers, Terschellingers en Texelaars waren er gast. Door een speling van het lot was één van de Schiermonnikogers op Vlieland geboren, wat de vertegenwoordiging compleet maakte. Een bijzondere samenkomst die een vrolijk resultaat was van het Wadden Vertel Festival dat in het weekend van 16 en 17 november op Ameland werd georganiseerd. Twee sprekers van Texel, één van Terschelling, één van Ameland en één van Schiermonnikoog hadden die middag over hun eiland en de zee verteld en zouden dat zondagmorgen nog eens doen.
Het is niet eenvoudig om mensen van al die eilanden samen te brengen, de afstanden zijn nu eenmaal lang. Maar als het dan eenmaal lukt, dan vergeet je haast alle moeite, zo vanzelfsprekend lijkt het dan. Het praat toch wel makkelijk, zo van eilander tot eilander. De Waddeneilanden delen eeuwen van geschiedenis, ze hebben misschien wel meer gemeen met elkaar dan met het vasteland. Dat spreekt ook uit de talen van de eilanden en juist die kregen bij het Wadden Vertel Festival alle aandacht: alle vertellers deden hun verhaal in hun dialect. Het ging dus van Tessels tot Schiermonnikoogs, van Simon Dros tot Jelle Woudstra – zelfs in die namen ligt al iets van de taalrijkdom besloten.
Dat ik er op Ameland bij mocht zijn was natuurlijk een eer. Hoewel ik Tessels spreek en ook een eilander achternaam heb, ben ik eigenlijk giên echte, ik ben nou eenmaal opgegroeid op het vasteland. Ik kwam ook gewoon met de bus naar de veerhaven van Holwerd. Mijn onderzoek naar het Tessels en mijn publicaties over dat dialect (zoals het Tessels Taalboekje en Beurd en deen) zorgden ervoor dat de Historische Vereniging Texel me uitnodigde mee te komen en er vooral notities van te maken. Al die Waddendialecten samen, dat zou voor mij toch gefundenes fressen zijn? Verderlezen…
Eilanden. Ik heb er een zwak voor. Dat zal ook wel gelden voor de hoofdpersonages van Molwrot: niet alleen reizen die af naar Paasailand, ze lijken hun eigen leven ook als een soort van eiland te beschouwen. Het geldt voor Seleina, voor Catrinus, misschien zelfs voor de overige personages die in het boek van Piter Boersma voorbijkomen. Maar het kan ook zo zijn dat ikzelf er te eilands naar kijk.
Wie over bier schrijft, moet vooral bier drinken, dat spreekt toch vanzelf. Dat ik ook wel ‘ns koffie en thee drink, dat is tot dáár aan toe, maar sherry? Sherry drink ik inderdaad maar zelden. Toch vind ik sherry interessant genoeg om af en toe ‘ns echt te proeven en ik vind het zelfs interessant genoeg voor mijn bierblog. Dus bij dezen: sherry proeven, tussen de pilsjes en de stouts door.
Nou maak ik op dit blog vaak een punt van pilsschaamte, er is ook zoiets als sherryschroom. Sherry heeft nog vaak een slecht imago, omdat er in het verleden zoveel bocht versleten is; het wordt geassocieerd met matige tapasbarretjes en een halfduister schap bij de Albert Heijn. Sherry is ook vaak iets van vroeger, in de hoofden van mensen. De angst dat sherry snel verzuurt nadat het flesje open is helpt ook niet mee – die is alleen onterecht, je kunt sherry prima verspreid over de week opdrinken. Dat er zo weinig informatie over is… Dat is waar, maar de sympathieke website SherryNotes helpt best.
Om het nog even kort uit te leggen: sherry is wijn het diepe zuiden van Spanje. Het klimaat is daar subtropisch en dat vinden de druiven niet erg, dus er wordt al heel lang wijn gemaakt. In Jeréz doet ook de zee z’n invloed gelden, in het binnenland gedijen dan weer druiven die wat zoetere aroma’s leveren. De wijn bleek, versterkt met brandewijn, bijzonder geschikt voor de export en zo gingen de Engelsen er mee aan de haal (en de Schotten, want whisky rijpt vanouds op sherryvaten). In Nederland wisten we er ook al vroeg raad mee, trouwens, in de Gouden Eeuw werd er al sherry geïmporteerd. Om tot een stabiel exportproduct te komen werd de sherry steeds vaker gestapeld (solera: drie of meer vaten op elkaar), door continu uitschenken en aanvullen werd de oude sherry zo voortdurend met jongere gemengd – dat maakte het eindproduct gelaagd, maar ook voorspelbaar. Ongemengde sherry bestaat ook nog en die is eigenlijk mysterieuzer.
Flor – Wikimedia Commons
Het échte mysterie van sherry is de flor, de gistlaag die bovenop de wijn drijft en voorkomt dat er ongewenste dingen mee gebeuren. De gisten vormen een soort huid, die ademt en tegelijk beschermt. De wijn krijgt er een nootachtig aroma door, dat behoorlijk intens is. Voor de export werd die flor er meestal nogal agressief uitgefilterd, maar tegenwoordig zijn er sherry’s verkrijgbaar die minder strak gefilterd zijn en waar de flor dus nog in aanwezig is. Daar begon voor mij de echte fascinatie, want ik houd wel van wat gistaroma’s. Verderlezen…
In mijn vorige blog over pilsschaamte had ik het er al over: dat Zwickerla van brouwerij Kundmüller uit Weiher, dat is heel best. Ik dronk ’t al even geleden voor ’t eerst bij café In de Wildeman in Amsterdam en daarna nog wel ’ns bij ’t Kelkje en steeds beviel ’t me geweldig. Maar hoe herbeleef ik die herinnering, als zulk bier tegelijk zo lastig te krijgen is? Nu, het geluk lachte me toe: toen ik vrijdag bij de Bierhut in Castricum binnenging stonden er precies twee flesjes van. Dat is toch dicht bij huis! Gelegenheid dus voor een nauwkeuriger bespreking.
Toen ik in februari dit jaar in de trein naar Wenen zat – niet mijn gewoonte, maar ik was op reis, met Boedapest als einddoel – raakte ik aan de praat met een vriendelijke Duitse heer die er in Regensburg uit moest. We hadden het over het landschap, over de kleur van Neurenberg, over de sneeuw en over de Brexit – maar uiteraard ging het ook over bier. De heer boog wat naar voren en gaf me z’n Geheimtipp: een echt goede, kleine Frankische brouwerij zou ik vinden in het dorpje Weiher.
„Dat dorp ken ik,” antwoordde ik naar waarheid, „ik ben daar geweest.” Weiher is een mooi dorpje in een mooier dal, niet ver van Bamberg vandaan, die mythische bierstad waar iedereen met ’n hart voor Duits bier heen wil (en wie er al geweest is, wil terug). In Bamberg ben ik al vaker geweest dan in Boedapest. De laatste keer gingen we op de terugweg langs Weiher en daar dronk ik toen al bier van die sympathieke brouwerij daar, brouwerij Kundmüller. Hun assortiment is plezierig gevarieerd: van IPA tot Schwarzbier, van rookbier tot pils. En ze brouwen daar dus Zwickerla. Verderlezen…
Als het bij De Speld over bier gaat, dan kunnen ze daar op mij rekenen, want ik word er graag aan herinnerd dat ik m’n hobby vooral niet te serieus moet nemen. Dit weekend legden de satirici echter de vinger wel heel nadrukkelijk op de zere plek, ik werd er zowaar weer serieus van. Want je schamen voor je pilsje, dat is een gevoel dat ik wel herken. Laat ik ’t anders pilsschaamte dopen.
Als bierliefhebber kom ik natuurlijk nogal eens in die speciaalbiercafés, waar ze me vele tientallen lekkere bovengistende bieren kunnen voorschotelen, als ik dat wil. Daar laat ik me ook geregeld toe verleiden, want ik wil zoiets best. Er is immers zoveel heerlijks te proeven. Van bijna branderige IPA’s tot koffiestouts waar je haast wakker van wordt, van friszuur tot donkerzoet, van delicaat tot buitenissig – jawel, ik mag het allemaal graag proberen. Maar ik wil ook wel eens een lekker pils bestellen en dan gaat het verkeerd.
Eerst mijn ideaalbeeld: een stevig glas, liefst met een oor; een groot glas, een halve liter natuurlijk; en daarin dan zo’n prachtig vol pils, waar je gebakken brood in proeft maar ook grassige hop, met van dat schuim waar je wel een hap van wilt nemen… En dan, na die eerste voorzichtige slok, een paar flinke teugen uit dat halveliterglas om er helemaal vól van te zijn. Mijn hemel, dat is genieten. Maar zo kan het eigenlijk bijna nooit.
Het begint al met dat glas. Een halve liter bestellen, dat hoort eigenlijk niet. In Nederland drinken we uit kleine glaasjes. Dat bier behalve lekker en delicaat ook wel degelijk dorstlessend is, dat verzwijgen we liever. Voor je het weet heet je „dorstig” en dat is toch een eufemisme voor een alcoholprobleem, nietwaar? Heel de wereld drinkt uit halve liters, maar hier hoort het niet. In België ook niet, trouwens, al begint het daar stilaan te veranderen, zeker in Brussel. Hier in Alkmaar heb ik al eens toegebeten gekregen „dat ik me niet zo uit moest sloven,” en daar stond m’n vaasje. Verderlezen…
Van de grammatica maakt Siem werk. Hij weet dat er een systeem in zit en hij voelt ook wel aan, dat dat systeem in principe zonder uitzonderingen werkt. Wat voor het ene woord geldt, geldt ook voor het andere. Er zijn natuurlijk wel een páár uitzonderingen, dat weten we als moedertaalsprekers van het Nederlands allemaal. Siem maakt ons van die uitzonderingen bewust.
Eén van de handigste en gemakkelijkste regels van het Nederlands is dat je van één ding meer dingen kunt maken door „-en” achter een woord te plakken. Dat weet Siem ook. Je hebt één stoel, daar maak je dan „stoelen” van (in Siems uitspraak: toelen – met eind-n dus). Is er één mens, dan kun je daar weer „mensen” van maken (Siem: menten). Wat een heerlijke regel!
Moeilijker is dat er wat uitzonderingen zijn. Voor Siem is „kind” een belangrijk woord, hij vertelt het ons altijd meteen als hij ergens een ander kindje ziet. Dat is immers een potentiële speelkameraad! Maar wat nu als er meer van zijn? Wel, dan zijn het kinten. Dat de laatste letter van „kind” eigenlijk een „d” is, dat is al moeilijk genoeg, dat het meervoud van „kind” toch echt „kinderen” is, dat gaat er bij Siem nog niet in. Verderlezen…
Wie wandelt, heeft precies het juiste tempo. Tijd en ruimte vallen dan samen. Je ziet nog eens wat, je hoort nog eens wat. Fietsen gaat eigenlijk al te vlug. De auto is helemaal zonde van het landschap, in een auto merk je daar haast niks meer van. Dat vind ik – het boek Eiland in de nevel, door Lodewijk Dros, leert dat de kunstenaar Pieter Kikkert er vast óók zo over had gedacht, als hij in de tijd van de fiets en de auto had geleefd. Maar Pieter Kikkert leefde tweehonderd jaar geleden. Zijn schrikbeeld was de diligence.
Een echte biografie van Pieter Kikkert (1775-1855) zal wel nooit geschreven worden, maar Dros’ Eiland in de nevel komt dicht in de buurt. Dat Dros deze etser, dichter en reder zoveel eer bewijst is het gevolg van een toevallige kennismaking. Dros, Kikkert, het zijn beide Texelse namen en omdat oud-Texelaars nu eenmaal vaak met „hun” eiland vereenzelvigd worden, werd Lodwijk Dros een curiosum uit het Kikkert-archief onder ogen gebracht: een handgeschreven verslag van de wandeling die Kikkert eind 18e eeuw over Texel maakte. Texel bracht Dros én zijn lezers zo in contact met een vrijwel vergeten intellectueel en zijn bijzondere netwerk.
De wandeling die Pieter Kikkert maakte, vermoedelijk in 1791, heeft historisch wel enige betekenis. Texel lag er toen anders bij dan nu, de zee kwam nog tot veel dichter bij de dorpen, de polders stonden onder zware druk. Het eiland was nog niet bezaaid met ANWB-paddestoelen, zijn natuur was nog geen vakantiepark voor wandelaars geworden. Kikkert leerde een heel ander Texel kennen dan de volksstammen die zijn advies, vooral uit wandelen te gaan, nu hebben opgevolgd. Verderlezen…
Texel staat voor heel veel – ook voor bier. Het eiland wordt door bierliefhebbers direct geassocieerd met de bekende brouwerij daar, die met haar Skuumkoppe toch wel één van de wegbereiders van de Nederlandse bierrevolutie is geweest. Dit bier is een echte klassieker geworden. Naast deze Texelse Brouwerij zijn er nog drie brouwerijen op Texel. Vier brouwerijen op 14.000 inwoners, dat is toch een behoorlijke dichtheid. Hoe smaken hun bieren? Is er zoiets als een „Texelse smaak”? Welk voorbeeld geeft het eiland aan de Overkant? Er is veel te proeven en veel te leren op biereiland Texel.
De afgelopen weken ben ik op Texel geweest om wat veldonderzoek te kunnen doen voor dit artikel. Het was natuurlijk niet de hoofdreden van mijn verblijf op Texel, maar het had best gekund, want als bierbestemming doet Texel het echt prima. Van de vier brouwerijen zijn er drie te bezoeken. De Texelse bieren zijn in de eilander horeca ook goed verkrijgbaar, er is geen café dat géén lokaal bier verkoopt. Wat dat betreft is het bijna overal in Nederland slechter. Verderlezen…
Siems kindertaal ontwikkelt zich nu wel razendsnel. Hij is net twee; praten is belangrijk voor hem, hij wíl communiceren en oefent er flink op. Steeds beter drukt hij zich uit, steeds vaker verbaast hij ons, zijn ouders, met zijn kunsten. Door zijn uitspraak van de letter n leert hij ons zelfs iets over onze eigen taal.
Er zijn best wat klanken die moeilijk zijn voor Siem. We hebben het hem niet makkelijk gemaakt door hem Siem te noemen, want de „s” is voor hem zo goed als onuitspreekbaar. Ik schreef het al eerder: hij noemt zich Tiem. Aan het einde van woorden lukt het nog wel („huis”, „boos”, ook poos voor „proost”), maar aan het begin van woorden is de „s” een t. Ook opeenhopingen van medeklinkers blijven lastig. Hij maakt het vaak even simpeler, maar wie de regels kent, verstaat Siem best.
Echt problematisch zijn de „l”, de „r” en de „n”. Alle drie die letters kan Siem uitspreken, hij kan „Roel” zeggen, „neus” ook en hij zegt lape voor „slapen”, maar het lukt hem eigenlijk alleen als hij er echt zijn best op doet. In de praktijk lopen deze medeklinkers door elkaar en heeft hij het dus over noel en over lamp als z′n broer ′n krampje verbijt. Verderlezen…
Wat hier staat, is van Marcel Plaatsman - van mij dus. Ik heb het geschreven, anders stond 't hier niet.
